Bibliotheca Curiosa

Seria Bibliotheca Curiosa prezentuje teksty, o których istnieniu wiedzą dziś już zwykle tylko specjaliści. Czasy, gdy były one powszechnie znane, czytane i komentowane, dawno minęły. Ale te same czasy wydały przecież także uznane arcydzieła, które na stałe weszły do kanonu literatury europejskiej i polskiej. Auto­rzy tych arcydzieł byli zaś zwykle czytelnikami właśnie owych daw­no już zapomnianych ksiąg, które Bibliotheca Curiosa stara się „reanimować”. Seria rekonstruuje też przy okazji encyklopedyczną wiedzę dawnych epok jako interpretacyjny kontekst pozwalający lepiej zrozumieć Dantego, Szekspira czy Kochanowskiego. Seria pod redakcją prof. dra hab. Jacka Sokolskiego.

1. Argonautyki orfickie

  • Przekład i opracowanie: Emilia Żybert

  • Wstęp: Emilia Żybert i Jacek Sokolski

Pierwszy polski przekład Argonautyk orfickich, opatrzony komentarzem merytorycznym oraz poprzedzony obszernym wstępem umieszczającym utwór na tle literackiej i kulturowo-religijnej tradycji od antyku po czasy nowożytne. Dzieło jest anonimowym poematem heksametrycznym z V wieku n.e. opisującym wyprawę Argonautów do Kolchidy po złote runo, którego wzorem był napisany w III wieku p.n.e. epos Argonautika Apolloniosa z Rodos. Jego głównym bohaterem, a także narratorem jest Orfeusz, mityczny poeta i muzyk z Tracji, będący jednocześnie religijnym autorytetem dla grup wyznaniowych o charakterze orfickim. W poemacie występują odwołania do wierzeń i rytuałów orfików, przez co utwór nosi pewne cechy dzieła religijnego.

  • ISBN 978-83-7432-714-5, Wrocław 2011, 15,5 x 21,5 cm, 114 s., okładka miękka

2. Cudowności miasta Rzymu. Mistrz Grzegorz

  • Przekład i opracowanie: Magdalena Wolf

Cudowności miasta Rzymu to swoisty przewodnik po Wiecznym Mieście napisany przez niejakiego Mistrza Grzegorza. Autor tej nie­zwykle osobistej relacji, wielki miłośnik antyku, odwiedził Rzym pod koniec XII lub w początkach XIII wieku. W powstałym w wyniku tej podróży utworze znaleźć można opisy wielu rzeźb oraz rozmaitych budowli, które miał okazję zobaczyć lub o których czytał. Skupił się jednak wyłącznie na zabytkach starożytnych, pomijając chrześcijań­skie oblicze miasta zupełnym milczeniem. Dzieło Mistrza Grzegorza wraz z legendami i opowieściami dotyczącymi oglądanych cudowno­ści oraz cytatami z rozmaitych pisarzy starożytnych stanowi wyraz fascynacji średniowiecznego autora antyczną przeszłością Rzymu.

  • ISBN 978-83-7432-867-8, Wrocław 2012, 15,5 x 22 cm, 100 s., okładka miękka

3. Historia Adama i Ewy - praca zbiorowa

  • Przekład: Emilia Żybert, Jacek Sokolski
  • Wstęp i komentarz: Jacek Sokolski

Jeżeli wierzyć niektórym dawnym pisarzom, Adam i Ewa zostali wygnani z Raju niemal natychmiast potem, jak Bóg ich do niego wprowadził (zdarzali się i tacy, którzy utrzymywali, że nastąpiło to tego samego dnia). Pobyt w ogrodzie Eden był zatem dla nich tylko krótkim (chociaż bardzo istotnym i brzemiennym w skutki) epizodem. Pozostałe 960 lat swojego niezwykle długiego życia spędzili na wygnaniu, zaludniając ziemię licznym potomstwem i „czyniąc ją sobie poddaną”. Księga Rodzaju mówi o tych ich późniejszych losach bardzo mało, nic tedy dziwnego, że już w starożytności zaczęły się pojawiać różne apokryficzne opowieści o życiu Pierwszych Rodziców. Przekłady dwóch ich wersji (greckiej i łacińskiej) wypełniają niniejszy tomik.

  • ISBN 978-83-7977-067-0, Wrocław 2014, 15,5 x 21,5 cm, 96 s., okładka miękka

4. Historia o kobiecie papieżu

  • Opracowanie: Jacek Sokolski

Przedziwna legenda o kobiecie, która podstępem, udając mężczy­znę, zdołała dostać się na tron Piotrowy, poczynając od połowy XIII w. pojawiała się w formie krótkich wzmianek w dziełach niektórych kronikarzy i autorów kolekcji kaznodziejskich przykładów. Z nasta­niem reformacji postać Joanny (zwanej niekiedy również Gilbertą lub Agnieszką, zresztą lista różnych jej imion była dość długa) stała się argumentem nieustannie powracającym w protestanckich atakach na papiestwo. Jednym z takich właśnie polemicznych głosów jest Historyja o papieżu Janie tego imienia VIII, który był Gilberta biała głowa z Anglijej i o inszych wielu papieżoch, którzy przed nią i po niej byli, wydana w Brześciu nad Bugiem w roku 1560 polska adaptacja niewielkiej książeczki sławnego włoskiego biskupa apostaty Pier Paola Vergeria Młodszego.

  • ISBN 978-83-7432-958-3, Wrocław 2013, 15,5 x 21,5 cm, 168 s., okładka miękka

5. Hymny orfickie

Przekład i opracowanie: Emilia Żybert Wstęp: Emilia Żybert i Jacek Sokolski

Hymny orfickie są zbiorem pieśni heksametrycznych poświęconych greckim oraz małoazjatyckim boginiom i bogom. Powstały w pierw­szych wiekach naszej ery w Pergamonie, prawdopodobnie dla istnie­jącego tam stowarzyszenia orfickiego. Złożone są prawie wyłącznie z imion, przydomków i mocy bogów, ułożonych na podobieństwo litanii, a niemal każdy utwór zaopatrzony jest w informację o rodza­jach kadzideł, jakie należy palić w trakcie śpiewania hymnu. Zbiór, niezwykle popularny w dobie renesansu, został wydany już w 1500 roku we Florencji, a sam Marsilio Ficino, zafascynowany Hymnami orfickimi, w 1462 roku przełożył je na język łaciński.

  • ISBN 978-83-7432-785-5, Wrocław 2012, 15,5 x 21,5 cm, 144 s., okładka miękka

6. Książę Ernest

  • Przekład i opracowanie: Wojciech Kunicki

  • Wstęp: Helmut Brall-Tuchel

Książę Ernest jest chyba najpopularniejszym poematem niemieckiego średniowiecza. Opowiada o buncie wasala przeciw swojemu ojczy­mowi, cesarzowi Ottonowi I, o wojnie, wygnaniu i pielgrzymce do Jerozolimy, o licznych przygodach tytułowego bohatera na morzu i na lądzie, wreszcie o jego powrocie do ojczyzny i odzyskaniu łaski cesar­skiej. Barwna opowieść roztacza przed czytelnikiem obraz egzotycz­nego świata Orientu w jego baśniowym wymiarze. Edycja polskiego przekładu opatrzona została objaśnieniami oraz wstępem, zawiera też podobiznę rękopiśmiennych fragmentów redakcji A poematu.

  • ISBN 978-83-7432-998-9, Wrocław 2013, 15,5 x 21,5 cm, 132 s., okładka miękka

7. Księga sekretów o cnotach ziół, kamieni i źwierząt niektórych

  • Opracowanie: Jerzy Kroczak, Jacek Sokolski, Joanna Zagożdżon
  • Wstęp: Jacek Sokolski

Albertowi Wielkiemu, wybitnemu średniowiecznemu uczonemu, filozofowi i teologowi przypisywano niesłusznie autorstwo całej grupy tekstów, które aż po wiek XVIII cieszyły się w Europie niezwykłą popularnością. Dziełka te, traktujące o rozmaitych kwestiach przy­rodniczych, reprezentowały coś, co dawniej nazywano najczęściej magią naturalną. Jej adepci usiłowali systematycznie zgłębiać i wy­korzystywać ukryte właściwości (proprietates occultae) wszystkich rzeczy stworzonych, odkrywając zachodzące między nimi związki sympatii i antypatii. Dwa (a właściwie trzy) pomieszczone w tym to­mie krótkie traktaty, których staropolski przekład opatrzono niegdyś wspólnym tytułem Księga sekretów o cnotach ziół, kamieni i źwierząt niektórych, odsłaniają przed nami rozległy obszar tej dziwacznej, dziś już dawno odrzuconej wiedzy, zaprzątającej jednak niegdyś, co może nieco zaskakiwać, najwybitniejsze nawet umysły.

  • ISBN 978-83-7977-064-9, Wrocław 2014, 15,5 x 21,5 cm, 160 s., okładka miękka

8. O magicznych właściwościach roślin zwierząt i kamieni

  • Przekład i opracowanie: Emilia Żybert

Napisany w pierwszych wiekach naszej ery traktat Kyranides za­wiera wiedzę magiczno-medyczną na temat ukrytych właściwości roślin, zwierząt i kamieni. Przekazana w nim mądrość miała po­chodzić od Hermesa Trismegistosa, synkretystycznego boga, który łączył w sobie cechy greckiego Hermesa i egipskiego Thotha, opie­kunów pisma, magii oraz duchów zmarłych ludzi. Pierwsza księga, która powstała dawniej niż pozostałe, opisuje 24 rośliny, 24 ptaki, 24 ryby i 24 kamienie ułożone według liter greckiego alfabetu. Na końcu każdego rozdziału zamieszczony jest przepis na amulet z ka­mienia szlachetnego, który ma w sobie zawierać połączone moce, zwane dynameis, rośliny, ptaka, ryby i minerału, symbolizujące pełnię wszystkich czterech żywiołów.

  • ISBN 978-83-7432-994-1, Wrocław 2013, 15,5 x 21,5 cm, 240 s., okładka miękka

9. O nazwach rzek i gór oraz o tym, co się tam znajduje

  • Przekład i opracowanie: Emilia Żybert

Anonimowe greckie dziełko O nazwach rzek i gór oraz o tym, co się tam znajduje (znane też pod łacińskim tytułem De fluviis) powstało na początku epoki rzymskiej. Z niewiadomych względów przypisano je Plutarchowi, autorowi przede wszystkim biografii i tekstów filozoficznych, chociaż ma całkowicie odmienny od jego prac charakter oraz styl. Utwór ten przedstawia w 25 rozdziałach – z których każdy zatytułowany jest nazwą rzeki płynącej w Europie, Azji lub Afryce – zarówno osadzone w tradycji, jak i całkiem nowe opowieści o charakterze mitologiczno-paradoksograficznym. Zawiera informacje o zgubnych namiętnościach, które stają się przyczyną zmian nazw rzek oraz gór występujących w niemal całym świecie znanym ówcześnie Grekom. Historie zawarte w zbiorku są podporządkowane pewnemu wzorcowi, w najczystszej formie obejmującemu rzekę, górę oraz związane z nimi kamień i roślinę o cudownych właściwościach.

  • ISBN 978-83-7977-374-9, Wrocław 2018, 15,5 x 21,5 cm, 136 s., okładka miękka

10. O sekretach białogłowskich

  • Opracowanie: Jerzy Kroczak i Joanna Zagożdżon

  • Wstęp: Joanna Zagożdżon

Tom O sekretach białogłowskich Pseudo-Alberta Wielkiego zawiera edycję staropolskiego przekładu, który ukazał się drukiem w roku 1695. Łaciński oryginał pt. De secretis mulierum powstał w końcu XIII lub na początku XIV wieku, a w dawnych czasach za jego autora uchodził doktor Kościoła, filozof i teolog Albertus Magnus. Dzieło opisuje roz­rodcze funkcje niewieściego ciała, miesiączkę, powstawanie zarodka i formowanie się płodu, oznaki poczęcia i płci dziecka w łonie matki, powikłania porodowe i przyczyny rodzenia się monstrów; omawia przeszkody poczęcia, sposoby właściwego obcowania płciowego, me­tody rozpoznania dziewictwa i „zepsowania panieństwa”. Filozoficzne zaplecze tego tekstu – ważnego i wpływowego w zakresie wyobrażeń o tajemnicach natury kobiet – stanowią pisma Arystotelesa oraz jego komentatorów, zwłaszcza Awerroesa i Awicenny.

  • ISBN 978-83-7432-870-8, Wrocław 2012, 15,5 x 22 cm, 192 s., okładka miękka

11. O snach. Synezjusz z Cyreny

  • Przekład i opracowanie: Emilia Żybert

Traktat O snach Synezjusza z Cyreny (ok. 370–413 r.) został podobno napisany w ciągu zaledwie jednej nocy z nakazu bóstwa usłyszanego we śnie. Autor był najpierw filozofem neoplatońskim ze szkoły Hypatii z Aleksandrii, pod koniec zaś życia został chrześcijaninem i biskupem Ptolemais. W napisanym po grecku około roku 404 n.e. dziełku, odwołując się do koncepcji kosmicznej sympatii oraz neoplatońskiej nauki o duszy, Synezjusz starał się dowieść, że wszelkie sny mają znaczenie i że każdy człowiek może z ich pomocą przewidywać przyszłość. Tekst był później dobrze znany i komentowany w Bizancjum, zaś w 1497 r. Marsilio Ficino przełożył go na łacinę. Pierwsze wydanie greckiego oryginału ukazało się drukiem w Wenecji w roku 1518.

  • ISBN 978-83-7977-146-2, Wrocław 2015, 15,5 x 21,5 cm, 104 s., okładka miękka

12. Opowieści niezwykłe. Antygon z Karystos

  • Przekład i opracowanie: Emilia Żybert

Opowieści niezwykłe Antygona z Karystos (III w. p.n.e.) to zbiór 173 paradoksów, czyli fenomenów natury i osobliwych zwyczajów. Autor dziełka żył i tworzył w Atenach i Pergamonie, gdzie zajmował się twórczością literacką, ale również rzeźbą. W swojej pracy gromadzi wiedzę zaczerpniętą z różnych dzieł przyrodniczych, historycznych i geograficznych powstałych w wiekach V i IV, wybiera jednak tylko te fakty, które w jego opinii są jednocześnie prawdziwe i zadziwiające. Celem nadrzędnym tego rodzaju kolekcji, ogłaszanych systematycznie od wieku III p.n.e. po III w. n.e., było bowiem wywołanie u czytel­nika zdumienia, które, jak twierdził Platon w dialogu Teajtet, a za nim Arystoteles w Metafizyce, jest prawdziwym początkiem filozofii. Obok zatem ściśle naukowych danych odnaleźć w nich można m.in. odpowiedzi na pytania: kiedy świnie jedzą raki, dlaczego mieszkańcy Heraklei nie wychodzili z domu, nie wypiwszy wcześniej naparu z ruty, co nastąpi, kiedy chwyci się kozę za brodę, dlaczego gekon zawsze zjada swoją wylinkę, jeleń zaś zakopuje prawy róg, a także z jakiego powodu starożytni Grecy na coś niezwykłego mówili niekiedy „wą­troba myszy”.

  • ISBN 978-83-7977-063-2, Wrocław 2014, 15,5 x 21,5 cm, 112 s., okładka miękka

13. Podróże Jana z Mandeville

  • Przekład: Bartosz Marcińczak

  • Wstęp i komentarz: Bartosz Marcińczak i Jacek Sokolski

Istnieją dwie podstawowe wersje opowieści. Pierwsza: w roku 1322 Sir John Mandeville, angielski rycerz z St. Albans, wyruszył z piel­grzymką do Ziemi Świętej, a następnie przez lat z górą dwadzieścia przewędrował całą Azję, docierając do Indii, Chin oraz Indonezji, po powrocie zaś opisał po francusku wszystko, co zobaczył. Wersja dru­ga: pewnego dnia człowiek, który najprawdopodobniej nie nazywał się Sir John Mandeville, wybrał się do najbliższej klasztornej biblio­teki, gdzie korzystając z uprzejmości zakonników, przestudiował kilka uczonych dzieł spisanych przez dawnych i nowszych autorów, aby na ich podstawie skonstruować opis własnej rzekomej podróży w najodleglejsze rejony świata. Niezależnie od tego, która z tych wersji jest prawdziwa, obie one traktują o powstaniu jednego z największych bestsellerów późnego średniowiecza, przesyconego fantastyką sprawozdania z egzotycznej wyprawy, przełożonego na kilka europejskich języków, najpierw nie­ustannie kopiowanego, a następnie systematycznie przedrukowywa­nego aż po wiek osiemnasty.

  • ISBN 978-83-7432-959-0, Wrocław 2013, 15,5 x 21,5 cm, 284 s., okładka miękka

14. Postępek prawa czartowskiego przeciw narodowi ludzkiemu - praca zbiorowa

  • Opracowanie: Anna Kochan

Szesnastowieczny utwór o charakterze moralizatorskim, z którego czytelnik ma się dowiedzieć, skąd wzięła się diabelska zawiść do rodzaju ludzkiego i nauczyć się, jak przejrzeć podstępne działania czarta. Przedstawiono w nim procesy, jakie diabeł wytoczył Adamowi i Chrystusowi przed Boskim sądem, wzorując się na znanych od wieków utworach typu Processus Sathanae, oraz opisano zmagania pierwszych ludzi z czartami. Postępek… to również skondensowany traktat demonologiczny będący kompilacją różnych, popularnych w tamtych czasach, tekstów o magii i czarnoksięstwie. Utwór prezentuje typowe poglądy i wyobrażenia epoki o mocach piekła oraz sposobach radzenia sobie z diabłem.

  • ISBN 978-83-7977-145-5, Wrocław 2015, 15,5 x 21,5 cm, 196 s., okładka miękka

15. Uczta Cypriana

  • Przekład i opracowanie: Jerzy Kroczak

Uczta Cypriana skomponowana została między V a VIII w., niektórzy badacze datują ją nawet na IV w. Opowiada o uroczystościach weselnych, jakie król Joel wyprawił w Kanie Galilejskiej. W epoce nowożytnej wśród badaczy pism Ojców Kościoła nie cieszyła się dobrą sławą. Opinie o niestosowności tego utworu nie odzwierciedlają stosunku, jaki miano do zawartego w niej przesłania w wiekach średnich. W książce obok Uczty… czytelnik znajdzie także tłumaczenie listu Rabana Maura, tłumaczenie kazania św. Zenona Ad neophytos post baptisma Tractatus I 24 [II 38], tłumaczenie wiersza o fałszywej wizji, polski utwór makaroniczny Visio macaronica eruditi di Polonia.

  • ISBN 978-83-7432-321-5, Wrocław 2007, 15,5 x 22 cm, 68 s., okładka miękka

16. Wizja Tnugdala

  • Przekład i opracowanie: Jacek Sokolski

Spisane w połowie XII w. przez Marka, przebywającego w bawarskiej Ratyzbonie irlandzkiego zakonnika, widzenie, którego doświadczyć miał jego rodak, grzeszny rycerz Tnugdal, jest opisem jego zaświatowej podróży. Bohater utworu odbył ją, pozostając w stanie, jakbyśmy dzisiaj powiedzieli, śmierci klinicznej. Prowadzony przez swojego Anioła Stróża, odwiedza Tnugdal piekło, gdzie sam zostaje poddany niektórym wielce wymyślnym torturom, następnie zaś czyściec i niebo, aby w końcu, powróciwszy do życia, przyjąć krzyż i wyruszyć z krucjatą do Ziemi Świętej. W wiekach średnich, ale również długo potem, utwór ten cieszył się w całej Europie niezwykłą popularnością, która nie ominęła również Polski, o czym świadczyć może późna, bo pochodząca z drugiej połowy XVII w., parafraza jego pierwszej części, dokonana przez reformackiego wierszopisa Klemensa Bolesławiusza.

  • ISBN 978-83-7432-869-2, Wrocław 2012, 15,5 x 21,5 cm, 140 s., okładka miękka

Link do strony wydawnictwa